RAKAM MI? SAYI MI?

     Günlük hayatımızda bir değeri, sayısal bir büyüklüğü, bir miktarı ya da bir çokluğu ifade ederken rakam ya da sayı kelimelerinde uygun olanını tercih ederiz. Fakat bu seçimin yapımında toplumun her kesiminden birçok kişi, özellikle de tv proğramcıları, siyasetçiler, borsa brokerları, ekonomistler, iş adamları, bakanlar, Cumhurbaşkanları  ve hatta  matematikçiler bile, dalgınlıkla veya bilmeden  sayıya rakam diyerek, hata yapmaktadır.  
     Öncelikle birbirinden anlam bakımından farklı olan bu iki kavram,rakam ile sayı arasındaki farkı belirtmeye çalışalım. Bu iki kelime arasındaki mana farkı, harf ile kelime arasındaki mana farkına çok benzer. Bilindiği gibi harflerin anlamlı dizimleri kelimeleri oluşturur. Kısaca, kelimeler harflerden oluşur. Tek harften oluşan kelime olduğu gibi, çoğu kelime birden fazla harften oluşur. İşte rakam sayı ilişkiside aynen buna benzer. Rakamların anlamlı diziminden sayılar meydana gelir. Tek rakamla yazılan sayılar olduğu gibi, çoğu sayı birden çok rakamla yazılmaktadır.Ancak fazladan, bazı sayılar rakamlarla birlikte harfler,özel semboller,işaretler ve notasyonlarla da yazılmaktadır. Hatta hiç rakam kullanılmadan gösterilen "e" gibi, "pi" gibi değişik sayıların varlığından da söz edebiliriz. 
  Rakam denildiğinde aklımıza Mısırlıların,Asurluların,Romalıların,Arapların,Çinlilerin veya başka milletlerin,tarihleri boyunca, bir sayısal değeri,bir niceliği, bir çokluğu göstermek için kullandıkları değişik şekil veya semboller aklımıza gelmelidir. Biz Türkler de tarihimiz boyunca çeşitli rakamlar kullanmışızdır. Ama günümüzde birçok batılı ülkeninde kullandığı ve her birine rakam dediğimiz      {0,1,2,3,4,5,6,7,8,9} kümesinin elemanları olan sembolleri kullanmaktayız. Günlük hayatın akışı içerisinde rakam denildiğinde (aksi söylenmediği sürece) bizler, bu kümenin her bir elemanını düşünmeli ve anlamalıyız. Rakamlar,sayıları yazmak için kullandığımız özel sembollerdir. Sayı ise, bir ya da daha çok rakamın bazen de harfler,özel işaret ve sembollerin anlamlı biçimde kullanarak yazılmasından meydana gelen bir değeri,niceliği,çokluğu ifade eden bir dizindir. Örneğin 7, hem bir sayı hem de bir rakamdır. Ancak 35 ise 3 ve 5 rakamları ile yazılmış ( iki tane rakam kullanıldığından iki basamaklı ) bir sayıdır. Yani her rakam bir sayıdır ancak her sayı bir rakam değildir.

    Okur yazar olan herkesin, yukarıda açıklamaya çalıştığım rakamla sayı arasındaki anlam farkını biliyor olması gerekirken ; maalesef sokaktaki insandan gazetecisine, işçisinden iş adamına, televizyon sunucusundan yazarına, mühendisinden doktoruna, öğrencisinden öğretmenine, milletvekilinden bakanına hatta devletin üst kademelerinde görev yapanlara kadar birçok kimse bu farkı unuttuğu için,dikkate almadığı için,ya da bilmediği için mi? bilinmez.Sıklıkla bu önemli farka dikkat etmemekte ve bu farkın öneminin farkında olanlarca hiçte hoş karşılanmayan, sayıya rakam deme hatasına düşmektedirler. Yani toplumun hemen her kesiminden insan bu hataya yapmaktadır. Bazıları daha da ileri giderek hem sayı demesi gereken yerde rakam demekte ve hemde rakam yerine rakkam diyerek hatayı katmerlendirmektedir.  Daha çokta, nüfus, enflasyon, bütçe, borsa, döviz kurları, hayat pahalılığı, maaşlar, trafik kazaları, turist sayısı, öğrenci sayısı, satış miktarı, yatırım miktarı, vergi ve harcamalar ve bunun gibi sayısal verilere ilişkin bilgi veren, açıklama yapan, haber veren kişiler bu hatayı yapmaktadırlar. Bunların çoğu da maalesef iyi öğrenim gördüğünü düşündüğümüz kişiler. Bu kişiler bu hataya dikkat etmediklerinden mi, bilmediklerinden mi, yoksa alışkanlıklarından kurtulamadıklarından mı düşmektedirler bilemiyorum. 
  Matematiksel olarak önemli olan bu anlam farkını dikkate almama hatasını, matematik profesörlerinin de yaptığını söylesem herhalde inanamazsınız. Sayın hocamın affına sığınarak bir örnek vermek istiyorum. Dört yılda bir yapılan Uluslararası Matematik Kongresinin(ICM) Güney Kore’nin başkenti Seul’de yapılan 27 incisine katılan Sayın Prof. Dr. K. İlhan İkeda hocam, bu kongreye ilişkin bazı düşüncelerini Matematik Dünyası Dergisinin 100 üncü sayısında yazmış. Bu yazıda kongreye katılanların sayısına ilişkin bilgi verirken 9.sayfada “ 5000’i aşkın matematikçinin katılımıyla (tam rakam:122 ülkeden 5193 matematikçi)”  diyerek aynı hatayı istemeden yapmıştır.

    Elbette her insan hata yapabilir. Hatasız kul olmaz. İstemeden, bilmeden eskilerin deyimiyle gayri ihtiyari hata yapılabilir. Önemli olan bu türden bir hata yaptığımızı öğrendiğimizde artık onu tekrarlamamızdır. Bunun bir hata olduğunu öğrendiğinde, aman sen de, diye geçiştirenler olduğu gibi, önemli olduğunu kabul edenler de olmaktadır. Ama rakamla sayı arasındaki farkı iyi bilenler için çok sık yapılan bu konudaki  hata çoğu zaman affedilir cinsten değildir.

     Örneğin, 14 Mayıs 2014 tarihinde Manisa’nın Soma ilçesinde meydana gelen ve hepimizin yüreğini yakan elim maden kazasındaki ölü sayısı ile ilgili olarak; özellikle televizyonların haber sunucularından ve gerekse de açıklamalar yapan yetkililerden sık sık ‘’ölü sayısı maalesef 301 rakamına ulaşmıştır’’  şeklinde haberler duyduk. Ölü sayısı olarak verilen 301, bir rakam değil bir sayıdır. Zaten dikkatli okuyucular aynı cümle içinde sayının rakamla ifade edildiğini fark etmişlerdir. Tabii böyle acıklı haberlerde, insanların odaklandığı hususlar daha çok olaya ilişkin olduğundan bu tür hatalara dikkat edilmiyor. Böyle cümle kurarak sayı ile rakam arasındaki çok önemli farka dikkat etmeyenlerin çoğunun, bunu bilerek yaptığını sanmıyorum. Ama keşke zamanında yeterli ve gerekli bütün güvenlik tedbirleri alınsaydı da bu kaza yaşanmasaydı. Ya da ölü sayısı mesela,sıfır rakamı olsaydı. O zaman içimiz çok rahatlayacaktı. Rakamla sayı arasındaki farkı bilmeyen, fakat çıkarlarının hesabını iyi bilen bu olayın mahkemelerce kanıtlanmış sorumluları, olaydan sonra ortaya çıkan birçok ihmal, dikkatsizlik ve tedbirsizlikleri yüzünden 301 canımızın hayatını kaybetmesine, geride milyonlarca yüreği yaralı ve acılı insan kalmasına sebep olmuşlardır. Allahtan ölenlere rahmet ve onların geride kalan acılı aile ve yakınlarına baş sağlığı ve sabırlar diliyorum. Tabii ki; yukarıda açıklamaya çalıştığım hatanın, böylesi vahim sonuçları olan kazalarla ilgili hataların yanında esamesi bile okunmaz...